ЖАСӨСПІРІМДЕРДЕ ВИКТИМДІ МІНЕЗ-ҚҰЛЫҚТЫҢ ПАЙДА БОЛУЫНА ОТБАСЫНЫҢ ӘСЕРІ

Аннотация

. Отбасындағы қарым-қатынас пен тәрбие беру стилінің теріс
бағыттары буллингтің туындауына ықпал етеді. Жасөспірімдердің 13%-ы
үйде қатал жазаға, оның ішінде физикалық зорлық-зомбылыққа ұшырайды.
Балалар бұл жазаларды көбінесе әділетсіз деп қабылдау нәтижесінде
оларда жасырын дұшпандық пен агрессия жиналып, кейін құрдастарына
бағытталады. Ата-аналар мен бауырлар тарапынан әділетсіз жазалау
жасөспірімдер арасындағы агрессияны күшейтіп, оларды сыныптастарын
мазақтау, олардың мүлкіне зиян келтіру арқылы басқа балаларды физикалық
және ауызша виктимизациялауға итермелейді. Балалардың психологиялық
тұрақтылығына ең бірінші отбасындағы жағдай әсер етеді. Отбасындағы
тәрбие баланың күллі өмір сүру дағдысында психологиялық жағдайына
ерекше әсер етеді.
Кейбір отбасындағы қатыгездік пен дөрекілік баланың психологиясы
на кері әсерін тигізіп, баланың жасқаншақ, қорқақ, тұйық болып
қалыптасуына ықпал етеді. Ал бұл қасиет өз кезегінде виктимді мінезқұлық бейімділігіне жетелейді, нәтижесінде буллинг, кибербуллинг, басқа
да балалар арасындағы виктимизация процесінің құрбанына айналады.
Ұсынылып отырған мақалада отбасы тәрбиесінің баланың қоғамда тұлға
болып қалыптасу кезеңінде тигізетін кері ықпалы зерттеледі. Отбасы
әрқашан балалар виктимизациясы мәселесінің басты себебі болғаны
анық және ондай қорытындыға әкелетін ең айқын мысалдардың бірі - атаананың тәрбие беру стилі. Зерттеулерге жүгінсек, кейбір ата-аналар тәрбие
беру барысында зорлық пен зомбылыққа жүгінеді, сондықтан ата-ананың
дұрыс тәрбие беру бағыты жасөспірімдердің виктимді мінез-құлыққа
бейімділігінің деңгейін төмендетуде тиімді болуы мүмкін деп болжаймыз.

Зерттеу мақсаты- жасөспірімдердің виктимді мінез-құлқының
пайда болуының әлеуметтік-психологиялық факторларын талдау және
отбасы қатынастарының жасөспірімдердің виктимді мінез-құлқына
бейімділігіне әсері мен үлесін сараптау. Жасөспірімдер виктимизациясы
деп балаларға қатысты зорлық-зомбылықтың барлық ықтимал нысандары
деп түсіндіріледі. Зерттеуде кешенді тәсіл негізінде виктимизацияның
көптеген түрлері қарастырылады. Жасөспірімдердің виктимизациясын
толық түсіну үшін оны отбасылық зорлық-зомбылық контекстінде зерттеу
қарастырылады.

Бұл мақалада отбасылық зорлық-зомбылықтың жасөспірімдерге
әсері жан-жақты талданады. Атап айтқанда, отбасындағы зорлықзомбылық пен үйден тыс жәбірді көрген жасөспірімдердің мультивиктим
болу ықтималдығы бойынша айырмашылықтар бар-жоғы бағаланады.
Талдау Алматы қаласындағы орта мектептердің жасөспірімдерін зерттеу
барысында алынған мәліметтер негізінде жүргізіледі.